16o ΣΥΝΕΔΡΙΟ

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ

ΤΡΙΧΩΝΙΔΑ 8 – 10 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2004

 

ΕΙΣΗΓΗΣΗ: Βαρελίδης Πέτρος

Δρ. Χημικός Μηχανικός

 

ΘΕΜΑ: «Φορείς Διαχείρισης στερεών αποβλήτων»

 

1. Υπόχρεοι φορείς διαχείρισης στερεών αποβλήτων  

Η ΚΥΑ 50910/2727 (ΦΕΚ1909Β/2003) καθορίζει στο άρθρο 7 τους υπόχρεους φορείς διαχείρισης. Συγκεκριμένα προβλέπει τα ακόλουθα:

Α. Υπόχρεοι φορείς για την προσωρινή αποθήκευση των αποβλήτων:

Η συγκέντρωση και τοποθέτηση σε κάδους των στερεών αποβλήτων προσωρινή αποθήκευση των στερεών αποβλήτων γίνεται με ευθύνη του κυρίου, νομέα ή κατόχου του χώρου από τον οποίο προέρχονται τα απόβλητα, σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες υγειονομικές διατάξεις, τις σχετικές διατάξεις του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού και τους σχετικούς κανονισμούς καθαριότητας των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) πρώτου βαθμού. Η οργάνωση των μέσων προσωρινής αποθήκευσης των αστικών αποβλήτων γίνεται από τον οικείο ΟΤΑ πρώτου βαθμού. Αντιστοίχως, η οργάνωση των μέσων προσωρινής αποθήκευσης των μη αστικών αποβλήτων γίνεται με ευθύνη του κυρίου, νομέα ή κατόχου του χώρου.

Β. Υπόχρεοι φορείς για τη συλλογή και μεταφορά των αποβλήτων :

α. Οι εργασίες συλλογής και μεταφοράς των στερεών αποβλήτων εκτελούνται με ευθύνη των οικείων ΟΤΑ πρώτου βαθμού. Οι παραπάνω φορείς μπορούν να μη δέχονται στερεά απόβλητα, εξαιρουμένων των οικιακών, τα οποία λόγω της σύνθεσης, του είδους ή της ποιότητας και της ποσότητάς τους ή επειδή παράγονται σε χώρους απρόσιτους και απομακρυσμένους, δεν καθιστούν με τις υπάρχουσες δυνατότητες εφικτή την πραγματοποίηση των εργασιών συλλογής και μεταφοράς. Στις περιπτώσεις αυτές, η συλλογή και μεταφορά των αποβλήτων, γίνεται με ευθύνη και δαπάνες του κυρίου, νομέα ή κατόχου του χώρου απ' όπου προέρχονται τα απόβλητα.

β. Οι πιο πάνω υπόχρεοι φορείς :

β1) υποχρεούνται να διαθέτουν τα συλλεγόμενα στερεά απόβλητα στις εγκαταστάσεις της οικείας διαχειριστικής ενότητας που ορίζεται από το ΠΕΣΔΑ.

β2) είναι υπεύθυνοι για την εκπόνηση των μελετών που προβλέπονται στο άρθρο 8 της ΚΥΑ 50910/2727/2003.

Γ. Υπόχρεοι φορείς για τις λοιπές εργασίες διαχείρισης αποβλήτων, ήτοι μεταφόρτωση, αξιοποίηση, διάθεση:

α. Οι λοιπές εργασίες διαχείρισης των αποβλήτων γίνονται με ευθύνη του Φορέα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ), ο οποίος προβλέπεται στις διατάξεις του άρθρου 12 του Ν. 1650/1986. Για την πραγματοποίηση των εργασιών διαχείρισης, ο ΦοΔΣΑ πρέπει να λάβει τις άδειες που προβλέπονται στο άρθρο 8 της ΚΥΑ 50910/2727/2003. Ο παραπάνω φορέας μπορεί να μη δέχεται απόβλητα, εξαιρουμένων των αστικών, τα οποία λόγω της σύνθεσης, του είδους ή της ποιότητας και της ποσότητάς τους, δεν καθιστούν με τις υπάρχουσες δυνατότητες εφικτή την πραγματοποίηση των εργασιών διαχείρισης. Στις περιπτώσεις αυτές, η διαχείριση γίνεται με ευθύνη και δαπάνες του κυρίου, νομέα ή κατόχου του χώρου απ' όπου προέρχονται τα απόβλητα και σύμφωνα με τις άδειες που προβλέπονται από τις διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας.

β. Ο  ΦοΔΣΑ υποχρεούται να εκπονεί τις απαιτούμενες μελέτες για τη λήψη των αδειών που προβλέπονται στην ΚΥΑ 50910/2727/2003, καθώς και τυχόν άλλες μελέτες που απαιτούνται από τις εκάστοτε ισχύουσες διατάξεις.

γ. Ο ΦοΔΣΑ είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία των υφιστάμενων εγκαταστάσεων διαχείρισης αποβλήτων και την υλοποίηση των έργων ή δραστηριοτήτων που καθορίζονται από το εγκεκριμένο ΠΕΣΔΑ και σύμφωνα με τους ειδικότερους όρους, μέτρα, περιορισμούς και προϋποθέσεις που έχουν τεθεί γι’ αυτές.

δ.  Ο ΦοΔΣΑ υποχρεούται πριν τον τερματισμό λειτουργίας της εγκατάστασης ή του χώρου διάθεσης ή αξιοποίησης των αποβλήτων να προβαίνει στη λήψη των αναγκαίων μέτρων για την εξυγίανση και την αποκατάσταση της εν λόγω εγκατάστασης ή χώρου σύμφωνα με το άρθρο 9 της ΚΥΑ 50910/2727/2003.

Δ. Εναλλακτική διαχείριση

Ειδικά ως προς τις εργασίες διαχείρισης των αποβλήτων από συσκευασίες ή από άλλα προϊόντα που υπόκεινται σε επαναχρησιμοποίηση ή αξιοποίηση, εφαρμόζονται οι διατάξεις του Ν.2939/2001 και ειδικότερα του άρθρου 8 καθώς και οι διατάξεις των κατά περίπτωση κανονιστικών πράξεων που εκδίδονται σε εφαρμογή του.

Ε. Υπόχρεοι φορείς για τη συλλογή των αποβλήτων από πλοία και πλωτές εγκαταστάσεις:

α) Η προσωρινή αποθήκευση των αστικών αποβλήτων στα λιμάνια γίνεται με ευθύνη του φορέα διοίκησης κάθε λιμανιού, σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες υγειονομικές διατάξεις. Ο φορέας διοίκησης κάθε λιμανιού καταρτίζει Σχέδιο Παραλαβής και Διαχείρισης Αποβλήτων Λιμένα, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της κείμενης νομοθεσίας.

β) Η συλλογή των αστικών αποβλήτων στα λιμάνια, που προέρχονται από πλοία και πλωτές εγκαταστάσεις, ανεξάρτητα από το μέγεθος της ποσότητάς τους, γίνεται από τον οικείο φορέα διοίκησης και εκμετάλλευσης του Λιμένα (Λιμενικό Οργανισμό - Λιμενικό Ταμείο), εφόσον έχει τη δυνατότητα να την πραγματοποιήσει με δικά του μέσα. Σε διαφορετική περίπτωση, η συλλογή και μεταφορά γίνεται από τον ΦοΔΣΑ.

γ) Για τη διαχείριση των αποβλήτων που προέρχονται από πλοία και πλωτές εγκαταστάσεις εφαρμόζονται συμπληρωματικά οι διατάξεις της ισχύουσας  νομοθεσίας.

Στ. Υπόχρεοι φορείς για τη συλλογή, μεταφορά και προσωρινή αποθήκευση των αστικών αποβλήτων από οδούς:

α) Υπόχρεος φορέας για τα απόβλητα που προέρχονται από τις οδούς που εκτείνονται εντός και εκτός του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου, είναι ο οικείος ΟΤΑ πρώτου βαθμού. Εξαιρούνται οι αυτοκινητόδρομοι για τους οποίους υπόχρεος φορέας είναι  το Ταμείο Εθνικής Οδοποιίας (ΤΕΟ).

β) Η διαχείριση των αστικών αποβλήτων που προέρχονται από οδούς συνιστά υποχρέωση των πιο πάνω φορέων μέχρι τη ζώνη απαλλοτρίωσης των οδών αυτών.

Ζ. Ανάθεση σε τρίτους

Οι παραπάνω υπόχρεοι φορείς μπορούν να αναθέτουν τη διαχείριση των αποβλήτων σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα, σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας

Η. Ευθύνη:

Σε περίπτωση που από τις δραστηριότητες διαχείρισης προκαλείται ρύπανση στο περιβάλλον, ο υπόχρεος φορέας υποχρεούται στη λήψη των κατάλληλων επανορθωτικών μέτρων για την αποτροπή ή την ελαχιστοποίηση της ρύπανσης, άλλως επιβάλλονται σ' αυτόν οι κυρώσεις που προβλέπονται στο άρθρο 16 της ΚΥΑ 50910/2727/2003.

Σύμφωνα με το άρθρο 9 της ΚΥΑ 50910/2727/2003 οι υποχρεώσεις των ΦοΔΣΑ συμπεριλαμβάνουν και την εξυγίανση, αποκατάσταση και τερματισμός λειτουργίας της εγκατάστασης ή του χώρου διάθεσης ή αξιοποίησης στερεών αποβλήτων. Συγκεκριμένα:

1. Μετά την καθ΄ οιονδήποτε τρόπο παύση της λειτουργίας της εγκατάστασης ή του χώρου διάθεσης ή αξιοποίησης των αποβλήτων, ο οικείος ΦοΣΔΑ υποχρεούται, πριν τη διαδικασία τερματισμού της λειτουργίας που προβλέπεται στην παράγραφο 2 της ΚΥΑ 50910/2727/2003, να εξυγιάνει και να αποκαταστήσει, σύμφωνα με τους εγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους:

α) τις ζημίες σημαντικής κλίμακας που ενδεχομένως έχουν προκληθεί στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία από τη λειτουργία της εγκατάστασης ή του χώρου,

β) το φυσικό περιβάλλον με τη διαμόρφωση και ένταξη του χώρου των εγκαταστάσεων στο περιβάλλον, ώστε να επιτυγχάνεται η διατήρηση και βελτίωση του τοπίου.

2. Μετά την αποκατάσταση και εξυγίανση του χώρου, ακολουθεί η διαδικασία τερματισμού της λειτουργίας της εγκατάστασης ή του χώρου διάθεσης ή αξιοποίησης των αποβλήτων ως εξής:

α) Ο ΦοΔΣΑ υποβάλλει αίτηση στη Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωροταξίας της οικείας Περιφέρειας, η οποία συνοδεύεται από στοιχεία και εκθέσεις που αποδεικνύουν ότι εκπληρώθηκαν οι προϋποθέσεις τερματισμού της λειτουργίας της εγκατάστασης ή του χώρου διάθεσης ή αξιοποίησης.

β) Η πιο πάνω υπηρεσία προβαίνει στη διενέργεια επιτόπιας επιθεώρησης της εγκατάστασης ή του χώρου και, αφού αξιολογήσει σε συνεργασία με την υπηρεσία υγιεινής της Περιφέρειας τα στοιχεία και τις εκθέσεις που της έχουν υποβληθεί από τον φορέα διαχείρισης, εισηγείται στον Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας την έγκριση τερματισμού της λειτουργίας της εγκατάστασης ή του χώρου, καθώς και την απαιτούμενη  χρονική διάρκεια της μετέπειτα φροντίδας της (του).

γ) Ως κριτήρια για τον καθορισμό της χρονικής αυτής διάρκειας λαμβάνονται υπόψη:

ι. το είδος και η επικινδυνότητα της εγκατάστασης ή του χώρου, σύμφωνα και με τις  τεχνικές προδιαγραφές κατασκευής    ή

ιι. το χρονικό διάστημα κατά το οποίο η εν λόγω εγκατάσταση ή ο χώρος μπορεί να παρουσιάζει κινδύνους για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία.

δ) Η λειτουργία της εγκατάστασης ή του χώρου διάθεσης ή αξιοποίησης των αποβλήτων τερματίζεται μετά την κοινοποίηση στο ΦοΔΣΑ της απόφασης του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας με την οποία εγκρίνεται ο τερματισμός λειτουργίας της εγκατάστασης ή του χώρου και καθορίζεται η χρονική διάρκεια της μετέπειτα φροντίδας της (του).

3. Μετά τον τερματισμό λειτουργίας, ο ΦοΔΣΑ υποχρεούται στη μετέπειτα φροντίδα της εγκατάστασης ή του χώρου και ειδικότερα στη συντήρηση, παρακολούθηση και διενέργεια σχετικών ελέγχων για το χρονικό διάστημα που ορίζεται στην απόφαση της προηγούμενης παραγράφου. Στις εργασίες της μετέπειτα φροντίδας περιλαμβάνονται και η συλλογή και η επεξεργασία των αποπλυμάτων, καθώς και η διάθεση του βιοαερίου. Σε περίπτωση που από τη διενέργεια των ως άνω ελέγχων διαπιστωθούν δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον και την δημόσια υγεία ο ΦΟΔΣΑ το γνωστοποιεί αμέσως στην αρμόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος της Περιφέρειας προκειμένου να καθορισθούν τα ληπτέα επανορθωτικά μέτρα.

Επιπρόσθετα, στο άρθρο 10 της ΚΥΑ 50910/2727/2003 προβλέπεται ότι οι ΦοΔΣΑ, στα γεωγραφικά όρια των οποίων έχουν λειτουργήσει κατά τα τελευταία 20 έτη, χωρίς άδεια και κατά ανεξέλεγκτο τρόπο, χώροι διάθεσης ή αξιοποίησης αποβλήτων και οι οποίοι έχουν εγκαταλειφθεί, υποχρεούνται μέσα σε 18 μήνες από την έναρξη ισχύος της παρούσας απόφασης να λάβουν άδεια αποκατάστασής τους. Για το σκοπό αυτό, υποβάλλουν σχετική αίτηση, που συνοδεύεται από Τεχνική Μελέτη Περιβαλλοντικής Αποκατάστασης των σχετικών χώρων, στη Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωροταξίας της Περιφέρειας. Η σχετική άδεια χορηγείται με απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας. 

Ακόμα στο άρθρο 12 της ΚΥΑ 50910/2727/2003 προβλέπονται οι υποχρεώσεις υπευθύνων εγκαταστάσεων και χώρων διάθεσης, αξιοποίησης και μεταφόρτωσης στερεών αποβλήτων. Συγκεκριμένα:

Οι υπόχρεοι φορείς για τη λειτουργία των εγκαταστάσεων ή χώρων διάθεσης, αξιοποίησης προσωρινής αποθήκευσης και μεταφόρτωσης στερεών αποβλήτων που προβλέπονται στην παράγραφο 3 σε συνδυασμό με την παράγραφο 4 του άρθρου 7 της ΚΥΑ 50910/2727/2003, καθώς και τα νομικά ή φυσικά πρόσωπα στα οποία έχουν παραχωρηθεί σχετικά δικαιώματα ή έχουν ανατεθεί οι σχετικές υπηρεσίες κατά τις ισχύουσες διατάξεις, υποχρεούνται :

α. Να λαμβάνουν όλες τις απαραίτητες προφυλάξεις ως προς την παράδοση και παραλαβή των αποβλήτων, ώστε να προλαμβάνονται και να περιορίζονται οι αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

β. Να τηρούν μητρώο, στο οποίο αναφέρονται η ποσότητα, η φύση, η προέλευση, τα φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά, οι ημερομηνίες παραλαβής ή εκχώρησης, ο προορισμός, η συχνότητα συλλογής, το μέσο μεταφοράς, καθώς η μέθοδος και ο χώρος επεξεργασίας των αποβλήτων, σύμφωνα με όσα προβλέπονται στα Παραρτήματα ΙΑ και ΙΒ, καθώς και οι εργασίες διάθεσης ή αξιοποίησης που αναφέρονται στα Παραρτήματα IV.Α και IV.Β. της ΚΥΑ 50910/2727/2003.

Οι υπόχρεοι φορείς (ή τα πρόσωπα στα οποία έχει ανατεθεί η εργασία διαχείρισης αποβλήτων), υποβάλλουν, μέχρι 20  Φεβρουαρίου κάθε έτους, ετήσια απολογιστική έκθεση στη Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωροταξίας της οικείας Περιφέρειας. Στην έκθεση αναφέρονται τα στοιχεία και οι πληροφορίες που περιλαμβάνονται στο μητρώο.

Συνοψίζοντας τα ανωτέρω προκύπτει ότι οι ΦοΔΣΑ είναι υπεύθυνοι για τα ακόλουθα:

Ø     για τη συλλογή - μεταφορά - προσωρινή αποθήκευση – μεταφόρτωση -αξιοποίηση

Ø     διάθεση

Ø     για την εκπόνηση των απαιτούμενων μελετών για τη λήψη αδειών

Ø     για τη λειτουργία των υφιστάμενων εγκαταστάσεων διαχείρισης αποβλήτων

Ø     την υλοποίηση των έργων ή δραστηριοτήτων που προβλέπονται από τον Περιφερειακό Σχεδιασμό (ΠΕΣΔΑ).

Ø     για τον τερματισμό της λειτουργίας της εγκατάστασης ή του χώρου διάθεσης ή αξιοποίησης των αποβλήτων και την λήψη μέτρων για την εξυγίανση, αποκατάσταση και μετέπειτα φροντίδα της εν λόγω εγκατάστασης ή χώρου

Ø     για τα απόβλητα συσκευασίας ισχύει ο Ν. 2939/01 (αρ. 8).

Ø     ο ΦοΔΣΑ μπορεί να αναθέτει τη διαχείριση των αποβλήτων σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα σύμφωνα με τις διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας.

Ø     να λαμβάνει όλες τις απαραίτητες προφυλάξεις ως προς την παράδοση και παραλαβή των αποβλήτων

Ø     να τηρεί μητρώο για τα στερεά απόβλητα

Ø     να υποβάλει μέχρι 20/2 κάθε έτους απολογιστική έκθεση στη Δ/νση Περιβάλλοντος και Χωροταξίας της οικείας Περιφέρειας.

Όλα τα παραπάνω οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο όρος διαχείριση θα πρέπει να αποκτήσει "σάρκα και οστά", τόσο σε ότι αφορά στην τεχνοκρατική όσο και την διοικητική του διάσταση. Όλα λοιπόν συνηγορούν στην ανάγκη συγκρότησης ισχυρών και αξιόπιστων φορέων διαχείρισης απορριμμάτων που να μπορούν να ανταποκριθούν στα νέα τεχνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά δεδομένα. Οι Φορείς Διαχείρισης λοιπόν, βρίσκονται και θα βρίσκονται στο προσκήνιο του τομέα διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, προκειμένου να διασφαλίσουν την άρτια ανάπτυξη και βιωσιμότητα του.

2. Προβλήματα στη λειτουργία των ΦοΔΣΑ

Η νέα κατάσταση πραγμάτων, με την λειτουργία των μονάδων διάθεσης και επεξεργασίας, όπως είναι φυσικό θα οδηγήσει σε αύξηση του κόστους διαχείρισης, σε σχέση με την "μηδενική" κατάσταση που επικρατούσε μέχρι πρόσφατα. Πλάι στην ανάγκη κατασκευής νέων έργων προβάλλει και η ανάγκη εξασφάλισης της οικονομικής βιωσιμότητας όσων ήδη λειτουργούν. Ταυτόχρονα, η άρτια περιβαλλοντική λειτουργία των εγκαταστάσεων και οι ανάγκες ολόπλευρης παρακολούθησης τους αποτελούν πλέον καθήκον πρώτης γραμμής για τους φορείς διαχείρισης.

 

Η εφαρμογή στην Ελλάδα της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», καθώς και η δημιουργία κινήτρων για τη μείωση του όγκου των αποβλήτων, ανάκτησης - ανακύκλωσης -αξιοποίησής τους, είναι αντικείμενα που θα πρέπει να προωθηθούν σε τοπική κλίμακα ούτως ώστε να έχουν και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Οι ΦοΔΣΑ πρέπει να διεκδικήσουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο και να είναι αυτοί που θα καθορίσουν το κόστος των παρεχόμενων υπηρεσιών και θα διασφαλίσουν τον βέλτιστο επιμερισμό του στους Δήμους.

Ήδη σήμερα έχουν συγκροτηθεί αρκετοί ΦοΔΣΑ, πολλοί βρίσκονται υπό σύσταση, και εκπονούνται πολλές μελέτες για νέους. Οι θετικές και αρνητικές εμπειρίες που σταδιακά αποκτούνται από την λειτουργία των υφιστάμενων, παρέχουν πλούσιο υλικό για προβληματισμό.

Το βασικό κριτήριο για την αντιμετώπιση των ΦοΔΣΑ πρέπει να είναι η δυνατότητα τους να ανταποκριθούν στις ανάγκες της ολοκληρωμένης διαχείρισης αποβλήτων. Σε σχέση με αυτό το κριτήριο, πρέπει να είναι σαφές ότι οι ΦοΔΣΑ στην Ελλάδα όχι μόνο δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτές τις ανάγκες, αλλά συχνά δεν μπορούν να ανταποκριθούν ούτε καν στην ορθή διαχείριση και λειτουργία των ΧΥΤΑ.

Για να γίνει σαφέστερο αυτό, είναι σκόπιμο να αναφερθεί τι περιλαμβάνει, από καθαρά πρακτική άποψη, ένα σύστημα ολοκληρωμένης διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Ένα τέτοιο σύστημα περιλαμβάνει:

Ø     Διακριτή διαχείριση πολλών ρευμάτων αποβλήτων, συχνά από διαφορετικούς διαχειριστές

Ø     Συνεργασία με τους παραγωγούς των αποβλήτων, ειδικότερα δε στα απόβλητα βιομηχανικής προέλευσης

Ø     Συστηματική παρακολούθηση του κύκλου ζωής των αποβλήτων, από την προσωρινή αποθήκευση μέχρι και την τελική διάθεση επεξεργασμένων υπολειμμάτων

Ø     Συστηματική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών

Ø     Εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», που συνεπάγεται διακριτή χρέωση των παραγωγών, ανάλογα με την ποιότητα και την ποσότητα των παραγόμενων αποβλήτων

Ø     Χάραξη οικονομικής πολιτικής και επιχειρησιακού σχεδίου που να συσχετίζει το «προϊόν» των ΦοΔΣΑ (δηλαδή τις υπηρεσίες που παρέχουν) με την τιμή του

Ø     Επιτελικό ρόλο των δημόσιων ΦοΔΣΑ στη διαχείριση συμβάσεων με ιδιώτες, την εκπόνηση τεχνικών προδιαγραφών, την παρακολούθηση των περιβαλλοντικών παραμέτρων κλπ

Η εμπειρία από το σύνολο των ολοκληρωμένων συστημάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων που υπάρχουν στις χώρες της ΕΕ δείχνει ότι ένα τέτοιο σύστημα περιλαμβάνει συνύπαρξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, στη βάση συγκεκριμένων αρμοδιοτήτων και αυστηρού πλαισίου συνεργασίας.

Οι ΦοΔΣΑ στην Ελλάδα, με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις, δεν είναι ικανοί να ανταποκριθούν σε τέτοια καθήκοντα, εφόσον συνεχιστεί το σημερινό καθεστώς που χαρακτηρίζεται από:

Ø     Απουσία νομοθετικής ρύθμισης που να προσδιορίζει το πλαίσιο συγκρότησης και λειτουργίας των ΦοΔΣΑ

Ø     Κυριαρχία αμιγώς πολιτικών κριτηρίων στη χάραξη της πολιτικής τους

Ø     Πλήρη απουσία επιχειρησιακών σχεδίων

Ø     Απουσία εσωτερικών κανονισμών λειτουργίας και οργανογραμμάτων

Ø     Αδιαφάνεια στον τρόπο χρέωσης των υπηρεσιών και έλλειψη συσχέτισης τιμής - ποιότητας προϊόντων

Ø     Σημαντικές ελλείψεις, ποσοτικές και ποιοτικές, σε ανθρώπινο δυναμικό ο

Ø     Έλλειψη πλαισίου συνεργασίας με τον ιδιωτικό τομέα

Σε γενικές γραμμές, αυτή η κατάσταση των ΦοΔΣΑ είναι απόρροια:

Ø     Της γενικότερης παθογένειας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Ø     Της εσφαλμένης αντίληψης, που κυριάρχησε και κυριαρχεί ακόμα στην Ελλάδα, που περιορίζει την πολιτική διαχείρισης αποβλήτων αποκλειστικά στην κατασκευή έργων.

Έτσι, παρά το γεγονός ότι αρκετά έργα υλοποιήθηκαν, οι υπηρεσίες προς τους πολίτες ελάχιστα βελτιώθηκαν ή και χειροτέρεψαν. Και ενώ οποιαδήποτε ιδιωτική επιχείρηση συσχετίζει τη βιωσιμότητα της με την ποιότητα των προϊόντων της και την τιμή τους, οι ΦοΔΣΑ, σε γενικές γραμμές, εξακολουθούν να βασίζονται στην στήριξη του δημόσιου και την αδιαφανή χρέωση των πολιτών, παρέχοντας υποτυπώδεις υπηρεσίες.

Πρέπει, επομένως, να γίνει ξεκάθαρο ότι απαιτούνται σημαντικές τομές σε όλο το εύρος των ΦοΔΣΑ προκειμένου αυτοί να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις ανάγκες της ολοκληρωμένης διαχείρισης αποβλήτων.

Το σημερινό θεσμικό πλαίσιο των ΦοΔΣΑ επιτρέπει την λειτουργία διαφόρων μορφών. Με βάση το σημερινό θεσμικό πλαίσιο, οι πλέον βιώσιμες μορφές ΦοΔΣΑ, υπό την έννοια των δυνατοτήτων άντλησης πόρων για τις δραστηριότητες αυτών, αποδεικνύονται οι Δήμοι (με τον Δήμο Λάρισας και Πάτρας τις πιο πετυχημένες περιπτώσεις) και οι Σύνδεσμοι ΟΤΑ.

Τα βασικά πλεονεκτήματα Δήμων και Συνδέσμων ΟΤΑ βρίσκονται α. στη δυνατότητα τους να επιδοτούνται για το σύνολο των απαιτούμενων έργων από το Δημόσιο και την ΕΕ, στην ευκολία χρέωσης των υπηρεσιών τους προς τους πολίτες (είτε κατευθείαν στην περίπτωση των Δήμων, είτε με τη θεσμοθέτηση ποσοστού επί των τακτικών εσόδων των Δήμων στην περίπτωση των Συνδέσμων) και β. στη δυνατότητα τους να εκφράζουν είτε την άμεση σχέση με τον πολίτη (περίπτωση Δήμων) είτε την αντιπροσωπευτικότητα και τον ανοικτό χαρακτήρα (περίπτωση Συνδέσμων ΟΤΑ).

Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι αυτά ακριβώς τα πλεονεκτήματά τους δημιουργούν - συνεισφέρουν στην εμφάνιση των πλέον σημαντικών προβλημάτων των Συνδέσμων ΟΤΑ και των Δήμων:

Ø     Η εξάρτηση από τις δημόσιες χρηματοδοτήσεις, για κάθε δραστηριότητα διαχείρισης αποβλήτων, είναι βαθιά ριζωμένη σε αυτούς τους ΦοΔΣΑ.

Ø     Η ανάγκη αντιμετώπισης των υπηρεσιών διαχείρισης αποβλήτων ως αυτοτελώς βιώσιμης δραστηριότητας, που μπορεί και πρέπει να παράγει έσοδα ικανά για την αναπαραγωγή της (νέα έργα, εξοπλισμός κλπ), συχνά φαίνεται αδιανόητη στα στελέχη αυτών των φορέων.

Ø     Η υιοθέτηση αμιγώς πολιτικών κριτηρίων και η κομματικοποίηση σε όλα τα επίπεδα, αποτελούν συνηθισμένο φαινόμενο, γεγονός που συχνά αναιρεί τον αντιπροσωπευτικό τους χαρακτήρα, ενώ σε μεγάλες μητροπολιτικές περιοχές (Αθήνα, Θεσσαλονίκη) οι Σύνδεσμοι συχνά χαρακτηρίζονται από μεγάλες δυσκαμψίες και πολιτικές αγκυλώσεις.

Ø     Τέλος, η τήρηση των κανόνων του Δημοσίου στις διαδικασίες ανάθεσης και υλοποίησης έργων και μελετών, αλλά και στις προσλήψεις, περιορίζουν σε σημαντικό βαθμό την ευελιξία στη λήψη αποφάσεων. Σε μικρότερες περιοχές, χαρακτηριστικά στη Ζάκυνθο και το Αμάρι, οι Σύνδεσμοι δημιουργούν ΑΕ για να υπερνικήσουν την δυσκαμψία στη λήψη αποφάσεων.

Οι υπόλοιπες μορφές ΦοΔΣΑ που λειτουργούν σήμερα στην Ελλάδα (Δημοτικές και Διαδημοτικές Επιχειρήσεις, ΑΕ των ΟΤΑ) παρουσιάζουν σημαντικά προβλήματα στις διαδικασίες είσπραξης των απαραίτητων πόρων για τις υπηρεσίες που παρέχουν. Έτσι, στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις, ακολουθούνται μέθοδοι μεταφοράς πόρων από τους ΟΤΑ στους ΦοΔΣΑ που συχνά είναι οριακής νομιμότητας και βασίζονται σε εν πολλοίς «αυθαίρετες» ερμηνείες της υφιστάμενης νομοθεσίας.

Αυτή η δυσκολία είσπραξης πόρων σχετίζεται με το ισχύον καθεστώς των ΟΤΑ το οποίο πρακτικά κάνει πολύ δύσκολη τη μεταβίβαση πόρων σε τέτοιες επιχειρήσεις. Η δυσκολία αυτή, στις περισσότερες περιπτώσεις, μεταφράζεται σε έλλειψη πόρων και υποβαθμισμένες υπηρεσίες. Ας σημειωθεί επίσης ότι και σε αυτού του τύπου τους ΦοΔΣΑ η κομματικοποίηση δημιουργεί επιπρόσθετες και συχνά μόνιμες αγκυλώσεις. Τα προηγούμενα έχουν σαν αποτέλεσμα να χάνονται τα πλεονεκτήματα που αυτού του τύπου οι ΦοΔΣΑ έχουν, όπως:

Ø     Η ευελιξία στις διαδικασίες προσλήψεων

Ø     Η ευελιξία στην ανάθεση και υλοποίηση έργων

Ø     Η ευκολία υιοθέτησης ιδιωτικο-οικονομικών κριτηρίων στη δραστηριότητά τους

Ø     Η απεμπλοκή τους από το Δημόσιο Λογιστικό και τις αγκυλώσεις του

Οι παρεχόμενες υπηρεσίες δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ικανοποιητικές, σε πολλές δε περιπτώσεις είναι άσχημες. Βασική αιτία για αυτό είναι το καθεστώς με το οποίο υπολογίζονται τα ανταποδοτικά τέλη, η έλλειψη κοστολόγησης των αναγκαίων δράσεων και η συνακόλουθη έλλειψη πόρων. Η έλλειψη διαφάνειας στα οικονομικά των ΦοΔΣΑ είναι επίσης χαρακτηριστική, ενώ γενικά η οικονομική διαχείριση αποτελεί σκοτεινό σημείο σε πολλές περιπτώσεις. Με λίγες φωτεινές εξαιρέσεις, οι ΦοΔΣΑ που σήμερα λειτουργούν είτε χρεώνουν ελάχιστα παρέχοντας φθίνουσες στο χρόνο υπηρεσίες, είτε χρεώνουν πολλά χωρίς αυτό να αντιστοιχεί στις υπηρεσίες που παρέχουν. Η κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι περισσότεροι από τους ΧΥΤΑ αποτελεί την καλύτερη απόδειξη για τα παραπάνω.

Ουσιαστικό θέμα, που σχετίζεται άμεσα με τις υπηρεσίες των ΦοΔΣΑ είναι η έλλειψη μηχανισμού ελέγχου της ανταπόκρισης αυτών στα αναγκαία επίπεδα (π.χ. τήρηση περιβαλλοντικών όρων, άδειες λειτουργίας). Ίσως το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της κατάστασης είναι ότι ελάχιστοι ΧΥΤΑ έχουν άδεια λειτουργίας.

 

Συνοψίζοντας επισημαίνουμε ότι τα βασικά προβλήματα των ΦοΔΣΑ σήμερα είναι:

Ø     Η ύπαρξη σημαντικών νομοθετικών κενών. Ανάλογα με την νομική μορφή των ΦοΔΣΑ τα κενά αυτά αφορούν την φορολόγησή τους, τον τρόπο είσπραξης τελών, τις μετατάξεις προσωπικού, τις συμβάσεις με ιδιώτες κλπ. σε επίπεδο management, τεχνικών, ειδικευμένου προσωπικού, υποδομής (μηχανολογικός εξοπλισμός, εξειδικευμένο software κλπ), υποστηρικτικών υπηρεσιών (συντήρηση, νομική υποστήριξη, προβολή - δημοσιότητα κλπ), οργάνωσης των οικονομικών τους κλπ.

Ø     Η πρόσβαση σε χρηματοδοτικούς μηχανισμούς.

Ø     Η οργάνωση των σχέσεων τους με τον ιδιωτικό τομέα και εν γένει με την αγορά.

3. Τρόπος χρέωσης των υπηρεσιών των ΦοΔΣΑ

Στα επόμενα 2-3 χρόνια θα υπάρξουν αρκετές δεκάδες ΦοΔΣΑ, οι αρμοδιότητες και το μέγεθος τους θα εξαρτηθούν από πολλούς παράγοντες π.χ. αλλού θα έχουν το σύνολο της διαχείρισης, αλλού μόνο την διάθεση των αποβλήτων, αλλού θα είναι σε επίπεδο 2-3 Δήμων, αλλού σε Νομαρχιακό ή Περιφερειακό επίπεδο. Καθώς βρισκόμαστε στην αρχή της πορείας για τη συγκρότηση ολοκληρωμένων συστημάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων, είναι σαφές ότι το θέμα της τιμολογιακής πολιτικής και της βιωσιμότητας των φορέων διαχείρισης στερεών αποβλήτων, πρέπει από τώρα να αντιμετωπιστεί με στόχο να αποφευχθούν, κατά το δυνατόν, μελλοντικές αστοχίες.

Το σημερινό σύστημα χρέωσης των υπηρεσιών διαχείρισης στερεών αποβλήτων στους πολίτες (ανάλογα με την έκτασή της κατοικίας ή της επαγγελματικής στέγης σε τετραγωνικά μέτρα) είναι απαρχαιωμένο και δρα σαν αντικίνητρο σε μία πιο φιλική προς το περιβάλλον διαχείριση αποβλήτων.

Υπάρχει πληθώρα εναλλακτικών συστημάτων χρέωσης, τα οποία προσαρμόζονται σε συγκεκριμένες ανάγκες διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων. Συνοπτικά, με βάση την Ευρωπαϊκή εμπειρία, αναφέρουμε τα ακόλουθα: