ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΤΟ 8ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ (Ε.Ε.Φ)

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΚΟΥΣΟΥΛΑΣ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Β΄ Δ/ΝΣΗ Δ.Ε ΑΘΗΝΩΝ

ΤΗΛ: 6392243-6399275 ΦΑΞ: 6000870 – 6017818

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

<<Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ είναι διαδικασία αναγνώρισης αξιών και διασαφήνισης εννοιών, ώστε να αναπτυχθούν στα άτομα και στις κοινωνικές ομάδες οι ικανότητες και οι στάσεις οι απαραίτητες για την κατανόηση και εκτίμηση της συσχέτισης και αλληλεπίδρασης ΑΝΘΡΩΠΟΥ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ-ΒΙΟΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση απαιτεί πρακτική ενασχόληση, ενεργό συμμετοχή, άσκηση στη διαδικασία λήψεως αποφάσεων και συμβάλλει α) στη διαμόρφωση ενός ατομικού και κοινωνικού κώδικα συμπεριφοράς για θέματα που έχουν σχέση με το Περιβάλλον και την Αειφορία και β) στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του εκπαιδευομένου μέσω των παιδαγωγικών διαδικασιών>>.

Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση μπορεί να χαρακτηρισθεί και ως τρόπος διδακτικής που μπορεί να συνδέσει τις θετικές επιστήμες, την τεχνολογία, την οικονομία, την πολιτική, την τέχνη, τον πληθυσμό και το περιβάλλον.

Αποδέκτες της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης είναι άτομα και κοινωνικές ομάδες, του συνολικού πληθυσμού της Γης, ανεξαρτήτως ηλικίας που συμμετέχουν και εμπλέκονται στις διαδικασίες α. της Τυπικής Εκπαίδευσης που περιλαμβάνει την προσχολική, την Α/θμια, τη Β/θμια και την Γ/θμια εκπαίδευση β. της Μη Τυπικής Εκπαίδευσης με τη συνεργασία Μ.Κ.Ο και εκπαιδευτικών μονάδων και γ. της Άτυπης Εκπαίδευσης με τη συνεργασία Μ.Κ.Ο και κοινωνικών ομάδων απ’ όλα τα τμήματα του πληθυσμού.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

  1. Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, απαντά με ανθρώπινη διάσταση και κοινωνική αντίληψη, στο κοινωνικό αίτημα για την αντιμετώπιση της οικολογικής κρίσης και είναι προσανατολισμένη στη διερεύνηση και στην προσπάθεια επίλυσης των περιβαλλοντικών-οικολογικών προβλημάτων (θεμάτων).

Η ριζική αντιμετώπιση και η επίλυση των περιβαλλοντικών-οικολογικών προβλημάτων δεν επιτυγχάνεται μόνο με την εφαρμογή της εξειδικευμένης και επιστημονικής γνώσης για τα συγκεκριμένα προβλήματα. Για να είναι η διαδικασία αυτή αποτελεσματική πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, εκτός από την ανθρώπινη και η κοινωνική διάσταση και προοπτική. Επιβάλλεται λοιπόν και είναι χρήσιμη η προσεκτική εξέταση και μελέτη των ιστορικών, πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτισμικών και άλλων σχετικών παραμέτρων του περιβάλλοντος, επειδή όπως όλοι γνωρίζουμε τα περιβαλλοντικά προβλήματα, πλην των φυσικών καταστροφών, δε δημιουργούνται από μόνα τους ούτε οφείλονται σε κάποιες ιδιοτροπίες της φύσης αλλά οφείλονται και είναι αποτέλεσμα κοινωνικο-οικονομικών επιλογών και προϊόντα του σύγχρονου πολιτισμού. Το ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση είναι μία πολύπλοκη πολυσύνθετη και πολυδιάστατη έννοια και κυρίως περιλαμβάνει το Βιο-φυσικό περιβάλλον, το οποίο συγκροτείται από τα φυσικά συστήματα και το Ανθρωπογενές περιβάλλον, όπως αυτό έχει δημιουργηθεί και διαμορφωθεί από την παρέμβαση του ανθρώπου και από το ευρύ φάσμα των δραστηριοτήτων του. Οι παράμετροι αυτοί του περιβάλλοντος βρίσκονται σε συνεχή αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση αντιλαμβάνεται το Περιβάλλον ως συνολικό περιβάλλον με τη συστημική και σφαιρική του θεώρηση, το οποίο συνεχώς διαμορφώνεται και μεταβάλλεται από την αλληλεπίδραση των βιολογικών, φυσικών, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών και άλλων συστημάτων.

Στη βιβλιογραφία της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης το Περιβάλλον εμφανίζεται μεταξύ των άλλων και ως:

Η προσπάθεια για την προστασία, τη βελτίωση του Περιβάλλοντος και την επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων δεν έχει μοναδικό αποδέκτη τον άνθρωπο και τις ανθρώπινες κοινωνίες με την ανθρωποκεντρική και χρησιμοθηρική αντίληψη, αλλά πρωτίστως έχει ως αποδέκτη το ίδιο το Περιβάλλον, του οποίου ο άνθρωπος είναι ένα αναπόσπαστο στοιχείο, και μάλιστα η προσέγγιση αυτή γίνεται με την οικοκεντρική αντίληψη.

  1. Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ στηρίζεται σ’ ένα διεπιστημονικό πλαίσιο κοινωνικών και οικολογικών γνώσεων και προτείνει το Διεπιστημονικό και Πολυεπιστημονικό μοντέλο ενσωμάτωσής της στο εκπαιδευτικό μας σύστημα.

Η Π.Ε απαντά με σαφήνεια και πληρότητα στις Περιβαλλοντικές, Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προοπτικές του μέλλοντος και είναι το βήμα που οδηγεί στο κατώφλι του κόσμου των αισθήσεων, του ελεύθερου πνεύματος, της δημιουργικής φαντασίας και κυρίως της επικοινωνίας.

Ο γνωστικός τομέας της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, με έμφαση στις αλληλεξαρτήσεις και τη διερεύνηση των διαφόρων σχέσεων, κυρίως κοινωνικών και οικολογικών περιλαμβάνει και στηρίζει:

α. το επίπεδο ανάλυσης των περιβαλλοντικών προβλημάτων.

β. την προσπάθεια επίλυσης αυτών των προβλημάτων και

γ. τη λήψη μέτρων για την αποφυγή εμφάνισης νέων περιβαλλοντικών προβλημάτων στο μέλλον.

Σύμφωνα με το διεπιστημονικό μοντέλο, στα αυτοτελή κυρίως προγράμματα της Π.Ε, τόσο κατά το σχεδιασμό όσο και κατά τη διεξαγωγή τους, η προσέγγιση γίνεται με τη συνεργασία των διαφορετικών επιστημών ενίοτε και τεχνών.

Σύμφωνα με το πολυεπιστημονικό μοντέλο-<<πρασίνισμα>> των μαθημάτων του αναλυτικού προγράμματος-τα χαρακτηριστικά στοιχεία της Π.Ε ενσωματώνονται στο σύνολο των μαθημάτων και έτσι διαχέονται και διαποτίζουν το σχολικό αναλυτικό πρόγραμμα στο σύνολό του.

Τα παραπάνω μοντέλα και αντιλήψεις ενσωμάτωσης της Π.Ε στο εκπαιδευτικό μας σύστημα έχουν μεταξύ τους συμπληρωματικό χαρακτήρα.

  1. Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ως προς τον συναισθηματικό τομέα έχει τη δυνατότητα να διαμορφώνει, στα άτομα και στις κοινωνικές ομάδες, νέες στάσεις, νέες αξίες και τις αναγκαίες δεσμεύσεις για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας Βιώσιμης.

Η Π.Ε προτείνει σε όλους τους εμπλεκομένους και κυρίως στους μαθητές, μια άριστη συναισθηματική διέξοδο, προς την αναζήτηση και την ανανέωση των συστημάτων αξιών και την αλλαγή στάσεων και συμπεριφορών.

Ο ρόλος των εκπαιδευτικών και η συμβολή τους στην ανάπτυξη του συναισθηματικού τομέα των μαθητών τους, δεν είναι πάντοτε εύκολος. Πρέπει να κατανοήσουν και να διευκρινίσουν την ύπαρξη διαφορετικών προσωπικών αξιών, οι οποίες δυσκολεύουν την εξαγωγή αντικειμενικών και διαχρονικών συμπερασμάτων.

Αν και η γνώση, η μελέτη του περιβάλλοντος και η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων συμπεριλαμβάνονται στους πρωταρχικούς στόχους της Π.Ε, ο κύριος στόχος της είναι να αποκτήσουν οι σημερινοί μαθητές και μελλοντικοί πολίτες, υπεύθυνη περιβαλλοντική συνείδηση, ικανή να διαμορφώσει το κατάλληλο πλαίσιο στάσεων και αξιών και ένα κώδικα συμπεριφοράς απέναντι στο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ που θα τους επιτρέψει να εξασφαλίσουν αυτό που θεωρείται και είναι “ποιότητα ζωής” σε μια κοινωνία βιώσιμη η οποία στηρίζεται στην αειφόρο-βιώσιμη ανάπτυξη.

Αειφόρος ή βιώσιμη ανάπτυξη είναι <<η ανάπτυξη εκείνη που ικανοποιεί τις σημερινές ανάγκες του ανθρώπου, χωρίς να διακυβεύει τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες>>.

Η έννοια της αειφορίας και της αειφόρου ή βιώσιμης ανάπτυξης στηρίζεται σε τέσσερις βασικούς άξονες.

Κάθε νέα λοιπόν πολιτική πρόταση, προκειμένου να είναι αποτελεσματική, πρέπει πλέον να διαμορφώνεται με βάση αυτούς τους άξονες και οφείλει να συμπεριλαμβάνει στο σχεδιασμό της, περιβαλλοντικούς, αναπτυξιακούς, κοινωνικούς πολιτισμικούς και οικονομικούς παράγοντες και προβληματισμούς.

Η αγάπη για το Περιβάλλον (ως συστήματος ζωής στο οποίο είναι ενσωματωμένος και ο άνθρωπος) και η αναγνώριση της αναγκαιότητας να διαμορφωθεί ένας οικολογικός πολιτισμός στον πλανήτη μας είναι οι μόνες αληθινές εγγυήσεις για μια σωστή και αποτελεσματική Π.Ε.

  1. Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ δίνει την ευκαιρία για την ανάπτυξη δεξιοτήτων οι οποίες επαυξάνουν τις ικανότητες όλων των εμπλεκομένων, για την κατανόηση και επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων.

Οι δεξιότητες αυτές έχουν σχέση κυρίως:

α. με την επικοινωνία, όπως είναι: η ικανότητα της προσεκτικής ακρόασης, η ικανότητα του δημόσιου λόγου (ανάπτυξη ικανότητας ομιλίας σε κοινό), το πειστικό γράψιμο, η παραστατική σχεδίαση κλπ.

β. με την έρευνα, όπως είναι ο επιστημονικός σχεδιασμός, η αναζήτηση στη βιβλιογραφία, οι συνεντεύξεις, η συλλογή και ανάλυση δεδομένων, η ικανότητα παρατήρησης και ερμηνείας των γεγονότων κλπ.

γ. με την εργασία σε ομάδες, όπως είναι: η αρχηγική ικανότητα, η ικανότητα στη λήψη αποφάσεων, η ικανότητα της συνεργασίας, της ανάληψης πρωτοβουλιών, της υπευθυνότητας, της δομημένης παρουσίασης γεγονότων, της ανάπτυξης και παρουσίασης ιδεών, η ανάπτυξη καλλιτεχνικών κλίσεων και ταλέντων κλπ.

Το σημερινό σχολείο, όπως γνωρίζουμε, δύσκολα δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές/τριες να αναπτύξουν ικανότητες και δεξιότητες, το ταλέντο και τις κλίσεις τους. Έτσι όλα αυτά λόγω της αδυναμίας του σχολείου βρίσκονται στους άτυχους μαθητές μας καθ’ όλη τη διάρκεια των σπουδών τους, είτε εν υπνώσει είτε σε λανθάνουσα κατάσταση.

  1. Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ δημιουργεί και διαμορφώνει τις ιδανικές συνθήκες αμφίδρομης επικοινωνίας του σχολείου με την τοπική και την ευρύτερη κοινότητα.

Η Π.Ε δίνει τη δυνατότητα στη σχολική μονάδα να έχει αμφίδρομη επικοινωνία με την ευρύτερη κοινότητα, και στους εκπαιδευτικούς και μαθητές την ευκαιρία να αντλούν πληροφορίες και γνώση, κυρίως από την τοπική κοινότητα, το περιβάλλον της οποίας (βιοφυσικό και ανθρωπογενές) πρωτίστως, καλούνται να γνωρίσουν, να αγαπήσουν, να προστατέψουν και να βελτιώσουν. ΄Ετσι το σχολείο λειτουργεί ως πνευματική κυψέλη για κάθε τοπική κοινότητα και η Π.Ε ως ανατρεπτική διαδικασία καθίσταται ο δυνητικός φορέας αλλαγής εκπαιδευτικών, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών δομών. Η ενδυνάμωση και η αποτελεσματικότητά της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, οπωσδήποτε συνδέονται με τη συνεργασία και τη κοινή προσπάθεια του σχολείου και των τοπικών κοινωνιών.

  1. Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ δίνει την ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς, να προσφέρουν στους μαθητές τους, νέες γοητευτικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις, που έχουν σχέση με την ενεργό συμμετοχή και τη βιωματική μάθηση, χαρακτηριστικά τα οποία εμφανίζονται κατά τη διάρκεια διεξαγωγής των επιλεγμένων δραστηριοτήτων, εντός και κυρίως εκτός σχολείου.

Οι παιδαγωγικές δραστηριότητες για την επίλυση προβλημάτων, η μέθοδος Project (ερευνητικό δοκίμιο) οι ασκήσεις πεδίου και τα οργανωμένα παιδαγωγικά παιχνίδια είναι οι βασικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση.

Η πιο ολοκληρωμένη παιδαγωγική μέθοδος που εφαρμόζεται στην Π.Ε είναι η μέθοδος Project. (βιωματική μάθηση). Είναι μία σύνθετη και ανοικτή διαδικασία βιωματικής μάθησης και ενεργού συμμετοχής, πάρα πολύ γοητευτική, με πολλά επίπεδα ελευθερίας δράσης. και όρια που διαμορφώνονται από τους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα, μαθητές/τριες και εκπαιδευτικούς. Στη μέθοδο αυτή μπορούν να ενσωματωθούν όλες οι άλλες μέθοδοι.

Ο θεσμός της Π.Ε μπορεί παράλληλα να ενσωματώνει και να ενοποιεί πολλές από τις νέες τάσεις και αρχές της σύγχρονης εκπαίδευσης, όπως είναι:

  1. Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ είναι διαρκής και δια βίου εκπαίδευση προσανατολισμένη στο μέλλον.

Λόγω των ριζικών αλλαγών και ραγδαίων εξελίξεων που παρατηρούνται στις επιστήμες, στη γνώση, στη τεχνολογία, στο ευρύτερο περιβάλλον, στα συστήματα αξιών και γενικά σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση οφείλει να επαναπροσδιορίζει τις κατευθυντήριες αρχές της, το περιεχόμενό της, τους στόχους της.. π.χ επαναπροσδιορισμός της Π.Ε προς την κατεύθυνση της αειφόρου-βιώσιμης ανάπτυξης.

Παράλληλα οι εν δυνάμει αποδέκτες της Π.Ε όπως τα άτομα οι κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες, μπορούν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους να ενημερώνονται για την εξέλιξη της Π.Ε, να εκπαιδεύονται και να απολαμβάνουν τους ανεξάντλητους και διαρκώς ανανεωμένους χυμούς της, πάντοτε πλούσιους σε αξίες όπως : η κοινωνική δικαιοσύνη, η προστασία του περιβάλλοντος, η πρόνοια για το μέλλον, η ποιότητα ζωής, η αλληλεγγύη, η ελευθερία, η ειρήνη, η δημοκρατία, η ασφάλεια και κυρίως η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων και η προσφορά προς το κοινωνικό σύνολο.

Απ΄ όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, αντιλαμβάνεται κανείς ότι η Π.Ε ως εκπαιδευτική καινοτομία συγκινεί, κινητοποιεί, απελευθερώνει και συγχρόνως προτείνει κάτι καινούργιο στο εκπαιδευτικό μας σύστημα το οποίο όμως φαίνεται πως δεν αντιμετωπίζει επαρκώς και ουσιαστικά τις νέες προκλήσεις στο χώρο της εκπαίδευσης και της αγωγής. Είναι βέβαιον ότι εξουσία και φαντασία δύσκολα συνυπάρχουν, δύσκολα πάνε μαζί.

Άλλωστε γνωρίζουμε πολύ καλά όλοι μας ότι δυστυχώς οι θεσμοί στην Ελλάδα δεν είναι ούτε ώριμοι ούτε έτοιμοι ακόμη, για να υποδεχθούν το καινούργιο που εκφράζει και φέρνει η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο εκπαιδευτικό μας σύστημα τον μεγάλο Έλληνα ασθενή. Και είναι σχεδόν βέβαιον ότι μόνος του ο καθένας που πιστεύει στη φιλοσοφία, στο περιεχόμενο και στους στόχους της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, λίγα μπορεί να καταφέρει ή σχεδόν τίποτα.

Τι πρέπει λοιπόν να κάνουμε εμείς που βλέπουμε τον κόσμο και τη ζωή με τα γλυκά μάτια της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ;

Nα εγκαταλείψουμε κάθε δυναμική δραστηριοποίηση στο χώρο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και κάθε προσπάθεια αναχαίτισης της κρίσης – αξιών που μαστίζει τη σύγχρονη ανθρωπότητα;

Για μένα η απάντηση είναι ΟΧΙ, ασφαλώς ΟΧΙ και μάλιστα με κεφαλαία γράμματα διότι πιστεύω ότι είναι καλύτερα να αγωνίζεται κάποιος έστω και μάταια, παρά να ζει μάταια σε όλη του τη ζωή .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ