Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λεμίθου: Φιλοσοφία-Στόχοι-Προσανατολισμοί

 

Ανδρέας Παρασκευόπολος, Προϊστάμενος Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, Αραβέλλα Ζαχαρίου Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου

 

   Η ποιοτική υποβάθμιση του περιβάλλοντος, απόρροια των λανθασμένων μοντέλων διαχείρισης αυτού, αλλά και η αδυναμία εξεύρεσης βιώσιμων λύσεων στο πλαίσιο της επιστημονικής έρευνας και του ισχύοντος για το περιβάλλον νομοθετικού πλαισίου (Κατσίκης 2000), είχαν ως αποτέλεσμα να θεμελιωθεί και να καθιερωθεί, κατά τη δεκαετία του 1970, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (Π.Ε.) ως η προσέγγιση εκείνη η οποία λειτουργικά και δυναμικά μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής κρίσης.

   Το αίτημα για «…εκσυγχρονισμό και προετοιμασία στρατηγικών που θα στοχεύουν στην ένταξη της έννοιας του περιβάλλοντος σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης» (Π.Ε.Κ.Π.Ε. 1999:12) κατά τρόπο, που να υλοποιούνται οι βασικές αρχές και στόχοι της Π.Ε, όπως αυτοί τέθηκαν μέσα από τις διεθνείς διασκέψεις (Βελιγράδι 1975, Τιφλίδα 1977, Μόσχα 1987, Ρίο 1992, Θεσσαλονίκη 1997), ήταν αποτέλεσμα της συνειδητοποίησης του γεγονότος ότι καμιά περιβαλλοντική πολιτική δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική, εάν οι πολίτες των χωρών δεν διαμορφώσουν ένα νέο σύστημα αξιών που θα στηρίζεται στην προάσπιση του περιβάλλοντος και το οποίο μπορεί να επιτευχθεί μόνο στα πλαίσια μιας εκπαίδευσης περιβαλλοντικά προσανατολισμένης.

   Η σημασία της Π.Ε. προσαυξάνεται στις μέρες μας δεδομένου του γεγονότος ότι η «εκπαίδευση για τον 21ο αιώνα» (Unesco 1999) στηρίζει και προωθεί παιδαγωγικές προσεγγίσεις, οι οποίες μπορούν να συμβάλουν στην επίτευξη των βασικών προσανατολισμών της, που συνοψίζονται στο βασικό αίτημα της «εκπαίδευσης για τη βιωσιμότητα».

   Ο αναπροσανατολισμός των εκπαιδευτικών δομών, με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του «σχολείου του μέλλοντος», κρίνεται επιβεβλημένος, καθιστώντας παράλληλα απαραίτητη την Π.Ε., η οποία «εν δυνάμει» διαθέτει τα ποιοτικά εκείνα χαρακτηριστικά τόσο στο φιλοσοφικό όσο και στο μεθοδολογικό της πεδίο που την καθιερώνουν ως την προσέγγιση εκείνη, η οποία μπορεί να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις προκλήσεις των καιρών.

   Η θεμελίωση της Π.Ε. στην εκπαιδευτική πρακτική, προϋποθέτει την ανάπτυξη των μηχανισμών και διαδικασιών εκείνων που θεωρούνται απαραίτητοι για την ουσιαστική προώθησή της στη σχολική διαδικασία και οι οποίοι συνοψίζονται:

   Είναι σημαντικό να σημειωθεί σε σχέση με την προώθηση του θεσμού των Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Κ.Π.Ε.) το γεγονός ότι η δημιουργία και ανάπτυξή τους δεν αποτελεί το προϊόν του προβληματισμού που αναπτύχθηκε τις τελευταίες δεκαετίες σχετικά με την Π.Ε., αλλά όπως η Παπαδημητρίου (1994) αναφέρει τα Κέντρα αυτά έχουν μια μακροχρόνια παράδοση στο χώρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αφού συνδέονται με το φιλελεύθερο και ανανεωτικό πνεύμα της «νέας αγωγής», βασικές αρχές της οποίας είναι η εκπαίδευση πέρα από τα πλαίσια της σχολικής αίθουσας, οι μελέτες πεδίου και οι περιβαλλοντικές σπουδές.

   Παρά το γεγονός ότι στον ευρωπαϊκό χώρο η δημιουργία των Κ.Π.Ε. ενισχύθηκε και προωθήθηκε από τα πρώτα κιόλας χρόνια θεμελίωσης της Π.Ε., δεν ίσχυσε κάτι ανάλογο και στην περίπτωση της Κύπρου, ως αποτέλεσμα, βέβαια, της γενικότερης καθυστέρησης που παρατηρήθηκε στη θεμελίωση και ανάπτυξη του θεσμού της Π.Ε. στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα, η οποία συντελέστηκε μόλις στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Η «οικολογικοποίηση» των Αναλυτικών Προγραμμάτων σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, η ανάπτυξη, οργάνωση και εφαρμογή προγραμμάτων Π.Ε. σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού, ιδιαίτερα όμως του μαθητικού πληθυσμού, συνιστούν τις πρώτες οργανωμένες προσπάθειες της επίσημης πολιτείας για ενσωμάτωση της Π.Ε. στην κυπριακή εκπαίδευση. Επιστέγασμα των προσπαθειών αυτών αποτελεί η δημιουργία από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, υπό την εποπτεία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, του πρώτου δημόσιου Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λεμίθου (Κ.Ε.Π.Ε.Λ.). Η οργάνωση και φιλοσοφία του Κέντρου αυτού βασίζεται στη διασφάλιση και επίτευξη των βασικών αρχών της Π.Ε. κεντρικός σκοπός του οποίου είναι η προαγωγή της περιβαλλοντικής συνείδησης μέσα από την παροχή γνώσεων σχετικών με τα περιβαλλοντικά προβλήματα και την καλλιέργεια των στάσεων εκείνων και δεξιοτήτων, που θα συμβάλουν στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των μαθητών και γενικότερα του συνόλου των κοινωνικών ομάδων που εμπλέκονται στα προγράμματα του Κέντρου.

   Η οργάνωση και εφαρμογή των προγραμμάτων του Κ.Ε.Π.Ε.Λ. στηρίζεται στην ισόρροπη ανάπτυξη του τρίπτυχου εκπαίδευση σχετικά με το περιβάλλον, εκπαίδευση μέσα στο περιβάλλον, εκπαίδευση για το περιβάλλον. Γι’ αυτό ακριβώς, οι δραστηριότητές του οργανώνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να καταστεί δυνατή η διαμόρφωση μιας νέας περιβαλλοντικής ηθικής, που θα συμβάλει στη λήψη αποφάσεων και ανάληψη δράσεων από το σύνολο των πολιτών, με γνώμονα τη διασφάλιση και διατήρηση του περιβάλλοντος.

   Τα προγράμματα που οργανώνονται και αναπτύσσονται στο Κ.Ε.Π.Ε.Λ. αποβλέπουν στη σύνδεση του σχολείου με την κοινωνία, στην ευαισθητοποίηση των μαθητών με τα προβλήματα και ζητήματα του άμεσού τους τοπικού περιβάλλοντος και στη λειτουργία του ίδιου του σχολείου ως πηγή μάθησης, χαράς και δημιουργίας. Γι’ αυτό ακριβώς, το περιεχόμενό τους αλλά και οι θεματικές ενότητες που αυτά καλύπτουν επιλέγονται, με τρόπο ώστε να συνδέονται και να βρίσκονται σε άμεση συνάφεια με το Αναλυτικό Πρόγραμμα (Α.Π.) τόσο της Δημοτικής όσο και της Μέσης Εκπαίδευσης.

   Η αλληλοσύνδεση των προγραμμάτων του Κέντρου με τις θεματικές ενότητες που περιλαμβάνονται και καθορίζονται στο Α.Π., καταδεικνύει και τον κεντρικό προσανατολισμό του Κέντρου, που εστιάζεται στη μεταφορά και επέκταση των προγραμμάτων του στα ιδιαίτερα πλαίσια της κάθε σχολικής μονάδας, με γνώμονα τις ιδιαίτερες ανάγκες και προβληματισμούς της συγκεκριμένης ομάδας που εμπλέκεται σ’ αυτά και η οποία πρόκειται να αποτελέσει και το βασικό πυρήνα επέκτασης των προγραμμάτων στα πλαίσια του συγκεκριμένου σχολικού χώρου στον οποίο δρουν.

   Το Κέντρο αναγνωρίζοντας τη σημασία και τη σπουδαιότητα της ανάπτυξης δικτύων συνεργασίας ανάμεσα στους διάφορους φορείς οι οποίοι μπορούν να συμβάλουν στην ολιστική και ολοκληρωμένη διερεύνηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων που εξετάζονται και αναπτύσσονται στα πλαίσιά του, συνεργάζεται με διάφορους κυβερνητικούς φορείς και μη κυβερνητικούς οργανισμούς οι οποίοι στηρίζουν με κάθε τρόπο την προσπάθεια που καταβάλλει το Κέντρο για περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των μαθητών.

   Η ακολουθητέα μεθοδολογία των προγραμμάτων που αναπτύσσονται στο Κέντρο στηρίζεται στη διασφάλιση των αρχών της διαθεματικότητας, της ολιστικής θεώρησης των περιβαλλοντικών ζητημάτων, της βιωματικής μάθησης και της ενεργού εμπλοκής και αλληλεπίδρασης των συμμετεχόντων στα προγράμματα του Κέντρου. Ως εκ τούτου επιχειρείται για την ανάπτυξη των προγραμμάτων η χρήση καινοτόμων διδακτικών μέσων και εργαλείων, όπως οι προσομοιώσεις, τα παιχνίδια, η χρήση του ίδιου του περιβάλλοντος ως διδακτικού και παιδαγωγικού εργαλείου (Π.Ε.Ε.Κ.Π.Ε. 1999a), ώστε οι εμπλεκόμενοι στο πρόγραμμα να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα των περιβαλλοντικών ζητημάτων, εκτιμώντας και συνειδητοποιώντας παράλληλα την προσωπική ευθύνη που ο καθένας φέρει για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος.

Σημειώνεται ότι το Κ.Ε.Π.Ε.Λ. στα δύο χρόνια λειτουργίας του έχει τύχει ευρείας αποδοχής από το τους εκπαιδευτικούς και μαθητές του τόπου, οι οποίοι με ιδιαίτερο ενθουσιασμό συμμετέχουν στα προγράμματά του, κεντρικός θεματικός άξονας των οποίων αποτελεί το δασικό οικοσύστημα, με προοπτική επέκτασής τους και σε άλλες θεματικές περιοχές, όπως το έδαφος, το νερό, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

   Εν κατακλείδι, είναι σημαντικό να σημειωθεί το γεγονός ότι, παρά την καθυστέρηση που παρατηρήθηκε σχετικά με τη θεμελίωση της Π.Ε. στα «εκπαιδευτικά δρώμενα» του τόπου μας, εντούτοις η μελλοντική πορεία και εξέλιξή της στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα διαγράφεται ευοίωνη, ιδιαίτερα μετά την ίδρυση του Κ.Ε.Π.Ε.Λ., το οποίο αντανακλά το επιστέγασμα των προσπαθειών που καταβλήθηκαν τα τελευταία χρόνια σε κυβερνητικό επίπεδο για την ουσιαστική εφαρμογή του θεσμού στην κυπριακή εκπαίδευση.

 

Βιβλιογραφία

1.Κατσίκης, Α. (2000). «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Διαπιστώσεις και Διαμορφούμενοι Προσανατολισμοί». Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο πλαίσιο της Εκπαίδευσης για τον 21ο αιώνα., 6-8 Οκτωβρίου, Λάρισα, 103-110.

2.Παπαδημητρίου, Β. (1994). «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Περιβαλλοντικά Κέντρα: Μια Κριτική Προσέγγιση». Για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση., τ. 2., 3.

3. Π.Ε.Ε.Κ.Π.Ε. (1999). Βασικά Κείμενα για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Το Κεφάλαιο 36 της Ημερήσιας Διάταξης 21 (AGENDA 21). Αθήνα.

4. Π.Ε.Ε.Κ.Π.Ε. (1999a). Βασικά Κείμενα για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Η Διάσκεψη της Μόσχας. Αθήνα.

5. Unesco. (1999). Έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής για την Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα. Αθήνα:Gutenberg.