|
|
Περίληψη
Είναι αντιληπτό ότι οι φυσικοί πόροι δεν είναι
ανεξάντλητοι. Οι ρυθμοί εκμετάλλευσής τους έχουν ξεπεράσει εκείνους της
ανανέωσης, γεγονός που παραπέμπει και στο συχνά ιδιότυπο ιδιοκτησιακό τους
καθεστώς.
Οι βλάβες είναι ενίοτε μη αναστρέψιμες. Άλλωστε, εδώ και καιρό καταγράφονται συστηματικά και οι
εντυπωσιακοί ρυθμοί κατασπατάλησης των «αποθεμάτων», π.χ. των υδρογονανθράκων,
ή η οριστική έκλειψη ειδών πανίδας και χλωρίδας.
Το αρνητικά μεταλλαγμένο «φαινόμενο του
θερμοκηπίου», η επιταχυνόμενη ερημοποίηση,
η «τρύπα του ΄Οζοντος» αποτελούν πρόσθετες παραλλαγές
μιας πολλαπλά διαπιστούμενης οικο-περιβαλλοντικής
κρίσης. Μιας, προφανώς, ανθρωπογενούς κρίσης μεταξύ
Περιβάλλοντος και αναπτυξιακών πρωτοβουλιών.
Στη νεότερη χρονική περίοδο, διεθνώς, επικρατεί
πάντως σταδιακά η αρχή της Αειφορίας, ως κεντρικός στόχος μιας γενικότερα
ορθολογικότερης διαχείρισης -εννοιολογικό προϊόν και Παγκόσμιων Διασκέψεων (Ρίο
΄92), έστω απλά διακηρυκτικών. Μέτρο επιτυχούς προσαρμογής αποτελεί όμως
αναμφίβολα και ο βαθμός διατήρησης μιας ανεκτού επίπέδου ποιότητας ζωής
στα μεγάλα αστικά κέντρα αλλά και την Περιφέρεια.
Σταθερά, τουλάχιστον στα «πρωτοπόρα» κράτη του
ώριμου καπιταλισμού, η παραδοσιακή προτίμηση σε πρωτογενώς φθηνές αλλά ρυπογόνες παραγωγικές διαδικασίες εγκαταλείπεται υπέρ
περισσότερο εκλεπτυσμένων και προηγμένων Τεχνολογιών (βέβαια, μικρότερης
έντασης εργασίας). Αυτές είναι σχετικά φτηνές, λόγω της μεγάλης κλίμακας
εφαρμογής στις χώρες επινόησής τους, σαφώς ακριβότερες όμως για τα φτωχότερα
κράτη, που θέλουν να τις αποκτήσουν ή και, όλο και πιο πολύ, υποχρεούνται να
τις προμηθευθούν, λόγω και τις προϊούσας υπερεθνικής «επιβολής» δεσμεύσεων και
προδιαγραφών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση,
πατώντας, κυρίως, στα χνάρια των ΗΠΑ, ενδιαφέρεται και για την περιβαλλοντικά
συμβατή χωροθέτηση των ποικίλων έργων (υποδομής)
και των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Και αυτό καθόλου τυχαία, αφού η γέννηση
αλλά και η δραστική εξέλιξη βασικών θεσμών, που υπηρετούν την τέτοιου είδους χωροθέτηση, σημειώνονται σε περιόδους όχι μόνο γενικότερης
κοινωνικής αμφισβήτησης (δεκαετία 1965-1975, Μάης ΄68, ‘Βιετνάμ’ κλπ.) αλλά και
σταθερότερης παρουσίας πράσινων κομμάτων ή, σαφέστερα εντονότερης
ενσωμάτωσης συναφών προταγμάτων στα προγράμματα των
κλασικών κομμάτων.
Η Οδηγία 85/337 της Κοινότητας επιχειρεί, κατά το
δυνατόν, να επιβάλλει αυστηρούς κανόνες «τοποθέτησης» και λειτουργίας των αναπτυξιακών
έργων, στο γεωγραφικό σημείο, στο οποίο κάθε ένα από αυτά χωροθετείται ως μονάδα και πάντως, προς το παρόν,
παραμελώντας αρκετά τη συνέργια με τα ήδη υπαρκτά
ή και τα επερχόμενα.
Η βασική Οδηγία δεν συναντάει απόλυτο νομοθετικό
κενό τουλάχιστον στις χώρες της Ε.Ε., της Ελλάδας συμπεριλαμβανόμενης.
Προϋπήρξαν διατάξεις, σαφώς κυρίως ανθρωποϋγειονομικού
περιεχομένου, άλλες πάλι γνήσια συναφείς και προς την πολλά υποσχόμενη
Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΕΠΕ) και
προς τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ).
Καινούργια είναι και η εξειδίκευση της αναγκαίας
διαδικασίας, με συνυπολογισμό και της άποψης των ενδιαφερόμενων πολιτών. Και
αυτοί, τώρα, καλούνται, μέσω των Συμβουλίων της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, να
εκφέρουν γνώμη για το ΠΟύ και το ΠώΣ κάποιου
επενδυτικού σχεδίου, που προτείνεται.
Η κορύφωση και ο καθρέφτης της συνολικής
διαδικασίας είναι, δίχως άλλο, η, μετά από υπηρεσιακή εισήγηση, εκδιδόμενη από
τον Υπουργό ΠΕΧΩΔΕ και άλλους συναρμόδιους, τελική απόφαση Έγκρισης
Περιβαλλοντικών Όρων (ΕΠΟ).
Σε κάθε περίπτωση, σε όλα τα κεφάλαια της παρούσης
και μέσω κυρίως και των πιο αναλυτικών τεκμηριώσεων της πρωτοεπιχειρούμενης
εμπειρικής έρευνας επί 305 ΕΠΟ, δεν διαπιστώνεται ότι επιτυγχάνονται,
στην εγχώρια εκδοχή τους, αρκετοί από τους στόχους όχι μόνο της γνωστής
Οδηγίας αλλά και του ελληνικού Νόμου 1650/΄86 για το Περιβάλλον.
Η εργασία αποσκοπεί λοιπόν και στην ακριβέστερη
επιστημονική γνώση των αιτίων της προαναφερθείσας αστοχίας.
Η θεωρητική ανάλυση αλλά και η συστηματικότερη
διερεύνηση των επικρατουσών συνθηκών και προϋποθέσεων
θέλουν να συνεισφέρουν πρόσθετα συμπεράσματα στην υπάρχουσα επιστημονική γνώση,
ίσως και να βελτιώσουν τις συναφείς πολιτικές και πρακτικές.
Ο βαθμός ικανοποιητικής ή όχι λειτουργίας
ειδικότερων κριτηρίων περιβαλλοντικής προστασίας κατά τις πραγματοποιούμενες χωροθετήσεις, η εφικτότητα
επαρκών ελέγχων εφαρμογής και τήρησης των προστατευτικών όρων, το βάθος της
εμπλοκής της Κοινής Γνώμης (και της αποκτημένης έγκυρης και έγκαιρης διάθεσης
για κάτι τέτοιο) εξετάζονται συγκεκριμένα. Αυτά, συγχρόνως, αξιολογούν τις
υπάρχουσες διοικητικές δομές ή την ετοιμότητα της κρατικής μηχανής και
υποδηλώνουν, έστω εν μέρει, την ποιότητα του δημόσιου διαλόγου επί των υπόψη
θεμάτων σε όλες τις φάσεις του: α. φυσικοτεχνική
αναγνώριση, β. λήψη άμεσων μέτρων, δίχως στρατηγικούς προϋπολογισμούς, γ.
ευρύτερος κοινωνικο-οικονομικός διάλογος.
Στον ανοιχτό διάλογο είναι, με ή χωρίς επίσημη
κατοχύρωση, όλοι «προσκεκλημένοι»: Διοίκηση κάθε είδους (αιρετή ή όχι),
Πανεπιστήμια, μελετητικά Γραφεία, Μη Κυβερνητικές Περιβαλλοντικές Οργανώσεις
(ΜΚΟ), θιγόμενοι πολίτες κ.α.
Στις περιπτώσεις που, από πλευράς πολιτών, επαπειλείται η εφαρμογή της αρχής N.I.M.B.Y. («Νot In My BackYard»),
τότε
-και όχι μόνο- οι αρμόδιοι καταφεύγουν στην απ΄
ευθείας νομοθέτηση της ΕΠΟ, αποφεύγοντας έτσι τις πιθανές δυσκολίες, σίγουρα
χρονοβόρες και ίσως και «αντιοικονομικές», της Κοινής Υπουργικής Απόφασης
69269/5387/΄90, της ελληνικής «μετάφρασης», δηλαδή, της Οδηγίας.
Πολλές χώρες, σίγουρα όλες οι ανεπτυγμένες,
διατηρούν πλέγμα διατάξεων, ώστε να διευκολύνεται η σωστή ΕΠΕ για μια σειρά έργων/δραστηριοτήτων: Αεροδρόμια, λιμάνια, Βιολογικοί
Καθαρισμοί, ιχθυοκαλλιέργειες, ξενοδοχειακές μονάδες, οδικοί άξονες κλπ. Οι ΕΠΟ
«τους» πιστοποιούν την εύρυθμη λειτουργία των
διοικητικών μηχανισμών τους ή και την αποφασιστικότητα να προωθηθεί δίχως
άσκοπες καθυστερήσεις η περιβαλλοντικά ανεκτή αναπτυξιακή διαδικασία.
Οι ελληνικές ΕΠΟ υστερούν και ως προς το μάλλον
αναξιόπιστο υπόβαθρό τους (ΜΠΕ) και ως προς τα αποτελέσματα.
Η χώρα δυσκολεύεται να απαλλαγεί από την
καχεκτικότητα στις επενδύσεις ενώ τα αστικά της κέντρα βιώνουν και
περιβαλλοντική υποβάθμιση, λόγω πρωτίστως της αφόρητης αύξησης του φόρτου από
αυτοκίνητα οχήματα.
Αντίθετα, ολόκληρες περιοχές της Επικράτειας
βρίσκονται σε περιβαλλοντικά περίπου υποδειγματική κατάσταση, λόγω του ότι
λησμονήθηκαν από την απρογραμμάτιστη «Ανάπτυξη» προηγούμενων περιόδων ή επειδή
σε σπάνιας οικολογικής αξίας περιοχές ακόμα επικρέμεται η αποφασιστική (;) αλλά
αναπτυξιακά άκρως αποτρεπτική πρόθεση των υπευθύνων να τις προστατεύσουν
όπως, όποτε και εφ΄ όσον το θελήσουν.
Παράλληλα, δεν χωρά αμφιβολία, οι υπάρχουσες
διατάξεις Προστασίας του Περιβάλλοντος, όχι μόνο αριθμητικά αλλά και στην ουσία
τους, δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητες.
Ασφαλώς, υπογραμμίζεται, η ετοιμότητα της Πολιτείας
για αποφασιστική επέμβαση ελέγχεται διαχρονικά αλλά υστερήσεις παρουσιάζει και
η ορθολογική παρεμβατικότητα των ίδιων των πολιτών και εξ αιτίας προφανών
ανεπαρκειών στην πληροφόρηση και την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση.
Οι συγκεκριμένες ΕΠΟ, που αναλύθηκαν, μετά από τη
θεωρητική θεμελίωση του συνόλου σχεδόν των «υποδειγματικών» προϋποθέσεων απρόσκοπτης
«παραγωγής» και εφαρμογής τους, αποκαλύπτουν τα πολλαπλά κενά σε πλήθος επίπεδα
και τομείς.
Απίστευτες χρονικές καθυστερήσεις, αργοπορία στην
ανταπόκριση αρμόδιων φορέων, «νωχελικότητα» στην
ανάληψη ευθύνης και από τους όποιους αιρετούς, χαμηλή ποιότητα ΜΠΕ, ανύπαρκτοι
έλεγχοι εφαρμογής των Αποφάσεων, ασαφείς ΕΠΟ, περίπου προδιαγραμμένη υπονόμευση
της Αειφορίας.
Επίσης, κοινωνικά, η προθυμία για ανάληψη σχετικών
ρίσκων βρίσκεται σε χαμηλό επίπεδο. ΄Οχι σπάνια δεν
είναι εφικτό να αναληφθούν ούτε αναπτυξιακές πρωτοβουλίες (ένα εργοστάσιο) ούτε
και φιλοπεριβαλλοντικές (ένας Βιολογικός Καθαρισμός)
και πάντως όχι πολύ κοντά στους συχνά αυθαίρετους και επί καταπατημένων
δασικών εκτάσεων ανθρώπινους οικισμούς…
Η περίφημη ακρωνυμική Βanana του σοφού Alan Gilpin: Build absolutely nothing anywhere near anybody,
δικαιώνεται ή και υποδαυλίζεται από τις υποβαθμισμένες διαδικασίες ΕΠΕ αλλά και
τις καθόλου άψογες ΕΠΟ.
Οι τεκμηριωμένες διαπιστώσεις, αναφορικά με το όλο
πλέγμα των προαναφερθέντων ζητημάτων, μπορούν να προσφέρουν υπόβαθρο για
περαιτέρω δημιουργικές εξειδικευμένες «συζητήσεις»,
ώστε να συντομευθεί και η αδιέξοδη πορεία.
Πτυχές αυτής της πορείας περιέγραψαν έγκαιρα και με
πρόδηλα μελανά χρώματα πλήθος από ερευνητές, όπως η Carson ή το
ζεύγος Meadows…
|
|
