GAPs: ‘Νομικό και πολιτικό πλαίσιο των επιστροφών στην Ελλάδα – Έκθεση (ΠΕ2)

Η έκθεση εξετάζει το νομικό και θεσμικό πλαίσιο διακυβέρνησης των επιστροφών μεταναστών/τριών που ισχύει στην Ελλάδα, και επισημαίνει μια σειρά από κενά. Το νομικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται από ασάφεια, κυρίως λόγω προηγούμενων νομικών ρυθμίσεων σχετικά με τη «διοικητική απέλαση» που παραμένουν σε ισχύ. Συγκεκριμένα, ο Νόμος 3907/2011, ο οποίος εισήγαγε την Οδηγία Επιστροφών 2008/115/ΕΚ στην ελληνική νομοθεσία και καθορίζει τη λειτουργία των επιστροφών, συνυπάρχει με τον Νόμο 3386/2005 σχετικά με τις διοικητικές απελάσεις υπηκόων τρίτων χωρών. Μια πρόσθετη πολυπλοκότητα προκύπτει επίσης όσον αφορά τους πολλαπλούς εθνικούς, υπερεθνικούς και διεθνείς φορείς που εμπλέκονται στις επιστροφές. 

Ενώ η ευθύνη για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της μεταναστευτικής πολιτικής στο σύνολό της βαρύνει το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, οι αστυνομικές αρχές έχουν επίσης διευρυμένες νομικές αρμοδιότητες στη διακυβέρνηση των επιστροφών ειδικά σε ό,τι αφορά τις διοικητικές απελάσεις, τις αποφάσεις επιστροφής, την κράτηση και τη διαχείριση του συστήματος κράτησης. Οι υφιστάμενες νομικές εγγυήσεις κατά των επιστροφών εφαρμόζονται υπό την προϋπόθεση ότι ένας υπήκοος τρίτης χώρας δεν θεωρείται επικίνδυνος για λόγους εθνικής ασφάλειας, κάτι που και πάλι αποφασίζεται από την αστυνομία. Ως αποτέλεσμα, προκύπτουν ορισμένες ασυνέπειες, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι η αρμόδια αρχή είναι συχνά σε θέση να παρακάμψει τις διαδικασίες της Οδηγίας και να εφαρμόσει τις διαδικασίες απέλασης.

Επιπλέον, η εφαρμογή των επιστροφών, στις περισσότερες μορφές της, συνήθως συνδέεται στενά με την κράτηση, καθώς η τελευταία αποτελεί τον κανόνα και όχι την εξαίρεση όταν υπάρχει απόφαση για επιστροφή ή απέλαση. Αυτό γίνεται εμφανές καθώς η διοικητική κράτηση χρησιμοποιείται εκτενώς, για λόγους δημόσιας τάξης και εθνικής ασφάλειας, σε ορισμένες περιπτώσεις αποκλειστικά για λόγους παράνομης εισόδου, και παρά τις πολυάριθμες εκθέσεις που τεκμηριώνουν ότι οι υπάρχουσες συνθήκες κράτησης παραβιάζουν σοβαρά τα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια των κρατουμένων.

Οι υπάρχουσες νομικές ασυνέπειες συνοδεύονται από ανεπαρκή διαθεσιμότητα δεδομένων σχετικά με τις επιστροφές. Υπάρχουν ασυνέπειες δεδομένων μεταξύ διαφορετικών κατηγοριών δεδομένων (π.χ. μεταξύ διοικητικών διαδικασιών και την πραγματική εκτέλεση των επιστροφών), διαφορετικές πηγές δεδομένων και διαφορετικοί όροι που χρησιμοποιούνται. Αυτές οι παρατηρήσεις μπορεί εν μέρει να υποδεικνύουν αλλαγές στα συστήματα καταγραφής και αναφοράς δεδομένων στο πέρασμα των ετών, παράλληλα με την (α)συνέπεια μεταξύ στατιστικών και νομικών κατηγοριών και την (έλλειψη) σύγκλισης με την ορολογία της ΕΕ.