GAPs: Προσδοκίες και διαδρομές επιστροφής των μεταναστών/τριών - Έκθεση για την Ελλάδα: ΠΕ7

Η παρούσα έκθεση αποτελεί μέρος του Πακέτου Εργασίας 7 του έργου GAPs. Εξετάζει τις εμπειρίες των μεταναστών/τριών στην Ελλάδα, τόσο ως χώρα εγκατάστασης όσο και ως χώρα διέλευσης, εστιάζοντας στις μεταβαλλόμενες φιλοδοξίες, την κοινωνική ένταξη και τις αποφάσεις κινητικότητας, ιδίως όσον αφορά τη «φάση πριν από την επιστροφή». Η «φάση πριν από την επιστροφή» γίνεται αντιληπτή με ευρύ τρόπο, ώστε να περιλαμβάνει μετανάστες/τριες που βρίσκονται στο «φάσμα του κινδύνου επιστροφής», συμπεριλαμβανομένων εκείνων που διατρέχουν άμεσο ή μεσοπρόθεσμο κίνδυνο επιστροφής, είτε σήμερα είτε στο εγγύς μέλλον. Επιπλέον, αναγνωρίζοντας ότι η επιστροφή αποτελεί μέρος σύνθετων, μη γραμμικών μεταναστευτικών διαδρομών, η έκθεση επισημαίνει μοτίβα όπως περαιτέρω μετακινήσεις, επαναπροσανατολισμούς, περιόδους ανάπαυσης, και προσωρινές εγκαταστάσεις. Αυτές οι διαδρομές περιλαμβάνουν πολλαπλές επιστροφές στις χώρες προέλευσης, εκ νέου μετανάστευση στην Ελλάδα, ή κυκλική μετανάστευση. Οι εμπειρίες επιστροφής των μεταναστών/τριών αφορούν τόσο στις αναγκαστικές όσο και στις υποβοηθούμενες εθελοντικές επιστροφές, που γίνονται αντιληπτές ως μέρη ενός συνεχούς καταναγκασμού παρά μια κατηγορηματική διάκριση.

Η έκθεση εξετάζει, πρώτον, την εμπρόθετη δράση των μεταναστών/τριών στις μετακινήσεις τους και τους λόγους πίσω από αυτές, συμπεριλαμβανομένης όχι μόνο της μετανάστευσης προς την Ελλάδα αλλά και των πολύπλοκων και μη γραμμικών τροχιών τους. Δεύτερον, διερευνά το πλαίσιο ένταξης στην Ελλάδα, εστιάζοντας σε ζητήματα που σχετίζονται με την οικονομική και εργασιακή επισφάλεια, την αστάθεια στη στέγαση, τις διαδικασίες παρατυποποίησης, το θεσμικό ρατσισμό, την αστυνόμευση, την απέλασιμότητα και τα εμπόδια όσον αφορά στην πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες. Τρίτον, η έκθεση αναλύει τα κοινωνικά δίκτυα, τις οικογενειακές σχέσεις και τους θεσμούς, εστιάζοντας στο επίπεδο της γειτονιάς (αν και όχι αποκλειστικά), προκειμένου να διαφωτίσει σχέσεις που κυμαίνονται από την αμοιβαία φροντίδα ως το ρατσισμό, τη σημασία των φίλων και συγγενών και της συμμετοχής των μεταναστών/τριών σε κοινότητες ή άλλες πολιτικές οργανώσεις. Τέταρτον, συζητά τις αντιλήψεις των μεταναστών/τριών σχετικά με την επιστροφή στη χώρα καταγωγής, καθώς και τις οπτικές τους αναφορικά με την πιθανότητα μετανάστευσης σε κάποια άλλη χώρα. Αναδεικνύονται σύνθετα κίνητρα για τη λήψη σχετικών αποφάσεων, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται η επισφάλεια της παρατυποποίησης και της μη κατοχής σταθερού νομικού καθεστώτος στην Ελλάδα, η εργασιακή εκμετάλλευση, και η επιδείνωση της υγείας και η σωματική εξάντληση. Τέλος, η έκθεση προτείνει μια ευέλικτη τυπολογία μεταναστευτικών διαδρομών, βασισμένη στα ερευνητικά αποτελέσματα και διαμορφωμένη από τις επικρατούσες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες στην Ελλάδα.

Τα ευρήματα βασίζονται σε έρευνα γραφείου και πρωτογενή έρευνα πεδίου που συμπεριέλαβε 30 συνεντεύξεις με μετανάστες/τριες που βρίσκονται εντός του «φάσματος κινδύνου επιστροφής». Το δείγμα των συνεντεύξεων περιλαμβάνει συμμετέχοντες/ουσες που σήμερα διαθέτουν νόμιμο καθεστώς μετά από παρελθούσες εμπειρίες παρατυποποίησης, καθώς και παρατυποποιημένους/ες μετανάστες/τριες, ακόμη και μακροχρόνια εγκατεστημένους/ες, ανθρώπους που έχουν μόλις πρόσφατα αφιχθεί και παραμένουν παράτυποι, καθώς και αιτούντες άσυλο από χώρες με «χαμηλά ποσοστά αναγνώρισης» των οποίων το αίτημα έχει απορριφθεί. Η επιτόπια έρευνα περιλάμβανε επίσης διάφορα εθνογραφικά εργαλεία, όπως επισκέψεις στο πεδίο, παρατήρηση, και «ξεναγήσεις» σε διαφορετικές περιοχές και τόπους στην Αθήνα.