Πρώτη συνάντηση του Πάνελ Εμπειρογνωμόνων και της ομάδας του EKKE του προγράμματος GAPs

Στις 4 Οκτωβρίου 2023 πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα η πρώτη συνάντηση του Πάνελ Εμπειρογνωμόνων, στο πλαίσιο του έργου GAPs: «De-centring the Study of Migrant Returns and Readmission Policies in Europe and Beyond». Στην περίπτωση της Ελλάδας, ο στόχος της πρώτης συνάντησης μεταξύ του Πάνελ Εμπειρογνωμόνων και της ερευνητικής ομάδας GAPs του ΕΚΚΕ ήταν τόσο μια πρώτη γνωριμία και παρουσίαση του έργου GAPs, όσο και μια συζήτηση με τη μορφή στρογγυλής τράπεζας σχετικά με το τμήμα του έργου που υλοποιεί επί του παρόντος το ΕΚΚΕ, αναφορικά με το νομικό πλαίσιο για τις επιστροφές στην Ελλάδα. 

Τα Πάνελ Εμπειρογνωμόνων, που συγκροτούνται σε καθεμία από τις χώρες των εταίρων του GAPs, περιλαμβάνουν εμπειρογνώμονες της χώρας, βασικούς ενδιαφερόμενους για τη χάραξη και την εφαρμογή της πολιτικής, εκπροσώπους Διεθνών Οργανισμών και ΜΚΟ και άλλους φορείς της κοινωνίας των πολιτών. Τα Πάνελ έχουν ως στόχο να παρέχουν εμπειρογνωμοσύνη, συμβουλευτική και ανατροφοδότηση προς τις ερευνητικές ομάδες, ιδίως όσον αφορά τα αποτελέσματα της έρευνας, τις εκθέσεις και τα αποτελέσματα που σχετίζονται με πολιτικές, συμμετέχοντας περιοδικά σε συναντήσεις ανταλλαγής απόψεων, εσωτερικά ή δημόσια εργαστήρια και στρογγυλές τράπεζες. Με τον τρόπο αυτό, δημιουργούνται δίαυλοι επικοινωνίας για την προώθηση των κρίσιμων διασυνδέσεων μεταξύ έρευνας και πολιτικής σε κάθε χώρα.

Στη συνάντηση συμμετείχαν εκπρόσωποι του Μηχανισμού Καταγραφής Περιστατικών Άτυπων Αναγκαστικών Επιστροφών της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, του Εξωτερικού Ελέγχου Αναγκαστικών Επιστροφών του Συνηγόρου του Πολίτη, της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, του γραφείου του ΔΟΜ στην Ελλάδα, του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, της ΜΚΟ Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο, του Ελληνικού Φόρουμ Προσφύγων και της Εφημερίδας των Συντακτών.

Σημαντικό μέρος της συζήτησης αφιερώθηκε στο ζήτημα της ασάφειας και της παραπλανητικής χρήσης των εννοιών γύρω από τις επιστροφές, ιδίως γύρω από τους όρους «επιστροφή» και «απέλαση», οι οποίοι –όπως αναφέρθηκε– φέρνουν στο προσκήνιο ηθικούς, πολιτικούς και θεσμικούς προβληματισμούς. Αυτό σχετίζεται με το νομικό πλαίσιο που επιτρέπει την εφαρμογή δύο παράλληλων διαδικασιών «επιστροφών» και «απελάσεων», ακόμη και μετά την ενσωμάτωση της Οδηγίας της ΕΕ για τις επιστροφές στην ελληνική νομοθεσία, γεγονός που οδηγεί σε αρκετά νομικά, θεσμικά και λειτουργικά κενά. Η ύπαρξη αυτών των παράλληλων –και διαφορετικών– διαδικασιών αποτυπώνεται επίσης στα διαθέσιμα επίσημα στατιστικά στοιχεία που αναφέρονται σε αναγκαστικές επιστροφές, οικειοθελείς επιστροφές και εθελούσιες υποβοηθούμενες που υλοποιούνται από τον ΔΟΜ.

Διατυπώθηκαν επίσης ορισμένοι προβληματισμοί σχετικά με τον οικειοθελή & εθελούσιο χαρακτήρα των συγκεκριμένων τύπων επιστροφών, ιδίως αν ληφθεί υπόψη το πλαίσιο στο οποίο πραγματοποιούνται, ένα πλαίσιο αυστηρών διαδικασιών νομιμοποίησης, επισφαλών συνθηκών υποδοχής και προστασίας και ανύπαρκτων προοπτικών ένταξης. Τέλος, ένα άλλο σημαντικό σημείο προβληματισμού ήταν η σχέση μεταξύ επιστροφής και κράτησης, ως δύο παράλληλων και αλληλένδετων διαδικασιών που η μία τροφοδοτεί την άλλη. Όπως αναφέρθηκε, η κράτηση, ειδικά η μακροχρόνια, αποτελεί τον κανόνα στην περίπτωση της Ελλάδας, ακόμη και αν υποτίθεται ότι αποτελεί την εξαίρεση σύμφωνα με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο.

Η συνολική συμβολή της συνάντησης στην έρευνα για τo GAPs στην Ελλάδα ήταν καθοριστική και  περισσότερες κοινές δραστηριότητες μεταξύ της ομάδας του ΕΚΚΕ και του Πάνελ Εμπειρογνωμόνων προγραμματίζονται για τους επόμενους μήνες υλοποίησης του έργου.

Το πρόγραμμα GAPs «De-centring the Study of Migrant Returns and Readmission Policies in Europe and Beyond» χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του Horizon Europe (Grant agreement ID: 101094341). Για περισσότερες πληροφορίες: www.returnmigration.eu